نشست مسؤولین هیأتهای اجرایی شعب و معاونتهای مرکزی جماعت دعوت و اصلاح در روزهای چهارشنبه و پنجشنبه 26 و 27 مردادماه 1401 در دفتر مرکزی جماعت برگزار شد.
مشروح سخنان دبیرکل به شرح زیر است:
خداوند بزرگ پیامبر عظیمالشأن اسلام را خاتم پیامبران و رسالت او را و رسالتی جهانی و جاودان قرار داد؛ لذا ضرورت داشت تا قران کریم را با ویژگیها و تواناییهایی قرین نماید که آن را شایسته بقا و جاودانگی و فراتر از زمان و مکان و زبان و فرهنگ و درخور خطاب جهانی گرداند. بدون تردید تاکنون قرآن مجید بهخوبی وظیفه راهبری و هدایت و اصلاح را در برخی جوامع بشری ایفا نموده و اثبات کرده که میتواند صالح و مصلح هر زمان و مکان و شرایطی باشد.
قرآن مجید دربردارنده توصیههای ربانی و آخرین خشت در بنای عظیم نبوت است و خداوند حکیم حمایت و پاسداری از آن را خود بر عهده گرفت و فرمود « إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا ٱلذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُۥ لَحافِظُونَ» (حجر/9) و فرمود«وَأَنزَلْنَاإِلَيْكَٱلْكِتَابَ بِالْحَقِّ مُصَدِّقًا لِّمَا بَيْنَ يَدَيْهِ مِنَ ٱلْكِتَابِ وَمُهَيْمِنًا عَلَيْهِ» مائده/ 48
امام ابن کثیر در تفسیر این آیه میفرماید:
جعل الله هذا الكتاب العظيم الذي انزله آخر الكتب وخاتمها وأسلمها وأعظمها وأكملها حيث جمع فيه محاسن ما قبله وزاده من الكمالات ما ليس في غيره فلهذا جعله شاهداً وأميناً وحاكماً عليها كلها (تفسير القرآن العظيم: ابن کثیر)
همچنین سيد قطب رحمه الله میفرماید: إن القرآن الكريم هو كتاب هذه الرسالة التي جاءت تعرض الإسلام في صورته النهائية الاخيرة ليكون دين البشرية كلها ولتكون شريعته هي شريعة الناس جميعاً ولتهيمن على ما كان قبلها وتكون هي المرجع النهائي لتقييم منهج الله في الحياة البشرية حتى يرث الله الارض ومن عليها
قرآن مجید تنها برای جامعه مکه و مدینه و مردمان عرب و مخاطبان آن زمان نازل نشده است و اگرچه به قضايا ونيازها و حوادث آنها نیز پرداخته است؛ اما کتابی ابدی و رسالتی جهانی و جاودان است.
آیات متعددی این حقیقت را مورد تاکید قرار می دهد از جمله:«قُلْ يا أَيُّهَا ٱلنَّاسُ إِنِّى رَسُولُ ٱللَّهِ إِلَيْكُمْ جَمِيعًا» (اعراف/156)
«تَبَارَكَ ٱلَّذِى نَزَّلَ ٱلْفُرْقَانَ عَلَى عَبْدِهِ لِيَكُونَ لِلْعالَمِينَ نَذِيرًا» (فرقان/1)
گرچه این آیه مکی است، اما در همان نخستین روزهای نزول قرآن، رسالت جهانی و جاودانی اسلام را مورد تأکید قرار داده است.
همانگونه که به اصلاح قضایای جامعه مخاطب خود اهتمام ورزید و آن را در مسیر رشد و تعالی قرار داد، میتواند در اصلاح جوامع معاصر نیز ایفای نقش نماید و قضایای جدید را حلوفصل کند. زیرا عناصر نوگرایی و تجدد و قدرت تعامل با قضاياى جدید و هدایتگری در عصر حاضر در آن نهفته است.
قابل توجه است قرآن مجید برای رویارویی با یک حادثه و یا موضع تاریخی در مکان و زمان معینی نازل نشده بلکه بهعنوان منهج، راه و قاعدهای مطلق و دائمی، فراتر از چهارچوب زمان و مکان نازل شده است.
اجازه بفرمایید به صورتی گذرا به مسائلی اساسی که قرآن مجید اصلاح آن را در سر لوحه اهتمامات خود قرار داده اشاره نمایم.
1- عقیده: رکن رکین بنای شخصیت انسان مسلمان بر عقیده استوار میشود و عقیدهی صحیح ضامن تفسیری درست از هستی و انسان است و برخورداری از یک جهانبینی جامع و اقع بینانه را ممکن میسازد.
دعوت به سوی توحید، مهمترین اقدام قرآن مجید در مسیر اصلاح عقیده محسوب می شود که به اصطلاح قرآن امنیت آفرین است.
همانگونه که می فرماید:
« ٱلَّذِينَ ءَامَنُواْ وَلَمْ يَلْبِسُواْ إِيمانَهُم بِظُلْمٍ أُوْلَئِكَ لَهُمُ ٱلْأَمْنُ وَهُم مُّهْتَدُونَ» (الأنعام/82)
از عبدالله بن مسعود نقل شده است که فرمود: لما نزلت هذه الآية شق ذلك على أصحاب رسول الله صلى الله عليه وسلم وقالوا: يا رسول الله أينا لم يلبس إيمانه بظلم؟ قال انه ليس بذلك؛ الا تسمعوا قول لقمان لابنه إن الشرك لظلم عظيم "رواه البخاري". پس بظلم يعني: بشرک.
بدیهی است نفس در پرتو توحید و توجه کامل به سوی الله در امنیت قرار میگیرد همان گونه که جامعه در پرتو عدالت از امینت و آرامش برخوردار می شود.
آیه پیش از آن در سیاق بحث «توحید و شرک» میپرسد:
«وَكَيْفَ أَخَافُ مَا أَشْرَكْتُمْ وَلَا تَخَافُونَ أَنَّكُمْ أَشْرَكْتُمْ بِاللَّهِ مَا لَمْ يُنَزِّلْ بِهِ عَلَيْكُمْ سُلْطَانًا فَأَيُّ الْفَرِيقَيْنِ أَحَقُّ بِالْأَمْنِ إِنْ كُنْتُمْ تَعْلَمُونَ» (انعام/81) و خود در ادامه پاسخ مي دهد که: الذين آمنوا ولم يلبسوا إيمانهم بظلم أولئك لهم الأمن ... .
التزام به اصل توحيد و یکتاپرستی مستوجب بندگی خالصانه پروردگار و توکل بر او است.
«وَإِلَيْهِ يُرْجَعُ الْأَمْرُ كُلُّهُ فَاعْبُدْهُ وَتَوَكَّلْ عَلَيْهِ» (هود/123)
قرآن مجید در دعوت به توحید و یکتا پرستی، نخست عقل را به تفکر و اندیشیدن فرا می خواند و تبعیت از ظن و گمان و تقلید و دنبالهروی را نهی می نماید، و با عقاید نادرست و شرک آلود مبارزه می کند و تمامی راههای منتهی به شرک را می بندد تا توحید تنها راه رسیدن به خدا، سعادت و نیک بختی اهل ایمان باشد.
2- دومین موضوع مهمی که مورد تأکید قرآن مجید قرار گرفته، اقامه عدل است این امر خطیر شایسته توجه عموم مردم، اعم از خانوادهها، احزاب، جریانها، تشکلها و بهویژه زمامداران است.
عدالت از جوهری ترین و مهمترین پایه ها و ستونهای اصلاح است مخصوصاً برای کارگزاران و حکام، همانگونه که در حدیث آمده است : بالعدل قامت السماوات و الارض
خداوند بزرگ تحقق عدالت را يكي از اهداف بعثت تمامی انبیای الهی قرار داده و میفرماید:
«لَقَدْ أَرْسَلْنَا رُسُلَنَا بِالْبَيِّنَاتِ وَأَنْزَلْنَا مَعَهُمُ الْكِتَابَ وَالْمِيزَانَ لِيَقُومَ النَّاسُ بِالْقِسْطِ» (الحدید/25) ابن كثير میفرماید: الميزان هنا هو العدل
عدالتی که خداوند آن را غايت بزرگ ارسال پیامبران قرار داده است، عمومیت دارد و شامل عدالت در حکمرانی و التزام کارگزاران به قسط و عدالت در خانواده و حفظ جایگاه هر عضو آن و عدالت در میان احزاب و جریانها و حرکتها و تشکلها و عدالت در داوری و ادای شهادت اشخاص علیه دیگران و عدالت در معاملات و دادوستد میان شهروندان و سایر موارد میشود.
3- اخلاق: سومین موضوعی که مورد اهتمام جدی قرآن مجید قرار گرفته است اخلاق است.
بدون تردید اخلاق نیز دارای اهمیتی حیاتی است و صلاح هر جمع و جامعه ای با صلاح اخلاق آنها ارتباط تنگاتنگی دارد.
نشر ارزشها و مکارم اخلاقی ضرورتی انسانی و نیازی اجتماعی است، همانگونه که احیاناً اساس هلاک ملتها و نابودی حرث و نسل در نتیجه فساد اخلاقی صورت میگیرد.
قرآن مجید میفرماید:
«وَإِذَا أَرَدْنَا أَن نُّهْلِكَ قَرْيَةً أَمَرْنَا مُتْرَفِيهَا فَفَسَقُواْ فِيهَا فَحَقَّ عَلَيْهَا الْقَوْلُ فَدَمَّرْنَاهَا تَدْمِيرًا» (الاسراء/16)
بدیهی است اعمال ورفتار انسان ارتباطی نزدیک با اخلاق دارد و صلاح اعمال و رفتار، تنها با اصلاح اخلاق وتزکیه آن میسر می شود. در بیان مکانت و جایگاه بلند اخلاق در حدیث آمده است: إنما بعثت لأتمم مكارم الاخلاق.
کما اینکه خداوند بزرگ پیامبرش را میستاید که: «وَإِنَّكَ لَعَلَى خُلُقٍ عَظِيم» (قلم/4) و در جای دیگر می فرماید: «وَقُلْ لِعِبَادِي يَقُولُوا الَّتِي هِيَ أَحْسَنُ ...» (الإسراء/53)
طبیعی است ارزشهایی مانند صداقت، امانتداری، وفای به عهد، شکیبایی، تسامح، کرم، بخشش، تواضع، تعاون بر برّ و تقوا، عفت و پاکدامنی تسهیلکننده حیات و زندگی و زینتبخش آن است.
4- اصلاح اجتماعی : چهارمین موضوع مورد اعتنای جدی قرآن مجید اصلاح اجتماعی است.
در این سیاق بر مجموعهای از حقوق و آزادیهای اساسی و ضروری برای حیات اجتماعی درخور شأن انسانی تأکید مینماید.
از آن جمله، حق حیات و حق آزادی و حق انتخاب عقیده که بارزترین مظهر از مظاهر آزادی انسان محسوب می شود و بر این اساس خداوند بزرگ فرمان می دهد که:« لا إِکراهَ فِی الدِّینِ » (البقره/256)، «أَفَأَنْتَ تُكْرِهُ النَّاسَ حَتَّى يَكُونُوا مُؤْمِنِين» (یونس/99)
از دیگر حقوق، حق آزادی علمی و آموختن دانش است. در بینش اسلامی، خداوند آفاق آسمانها و زمین را با تمامی حقایق و عوالم موجود در آن بر روی عقل و اندیشه انسان گشوده و او را به کسب تجربه و درک و کشف حقایق آنها دعوت نموده است.
آزادیهای سیاسی، بهویژه در حق انتخاب آزادانه و حق کاندید شدن و حق نصح و نقد کارگزاران و مشارکت در تعیین سرنوشت تبلور می یابد. همچنین آزادیهای مدنی که با مشارکت در فعالیتهای فرهنگی و اجتماعی و آزادی انتخاب نوع کار و شغل و محل اقامت و حضور در تشکلهای مدنی کشور تحقق می یابد.
همه حقوق و آزادیهای پیش گفته می تواند ذیل عنوان کلی کرامت ذاتی انسان خلاصه شود که مورد اهتمام قرآن مجید است: «ولقد كرمنا بني آدم» (الاسراء/70) و البته برادری انسانی از جلوه های کرامت ذاتی است که تعابیری مانند «يا بنیآدم يا أيها الناس إنا خلقناكم من ذكر وأنثى» نوعی تأکید بر این مدعا است. همچنین حدیث شریف «مثل المؤمنين في توادهم وتراحمهم هم وتعاطفهم مثل الجسد الواحد إذا اشتكى منه عضو أن تداعى له سائر الأعضاء بالسهر والحمى» تبیین کننده ابعاد وسیع این برادری در پهنه جامعه اسلامی است.
5- اصلاح اقتصادی: پنجمین موردی که اهمیت بالایی دارد و قرآن مجید در صدد اصلاح وتوسعه آن می باشد اصلاح اقتصادي است.
شایسته است نخست به دعای قهرمان توحید سیدنا ابراهیم علی نبینا وعلیه الصلاة والسلام توجه نماییم که فرمود: «رب اجعل هذا بلدا آمنا وارزق أهله من الثمرات» البقره/ این تعبیر جایگاه و نقش مال و اقتصاد را مشخص می نماید. مال و اقتصاد، زمینه ساز قوام حیات و اساس عمران و آبادانی و پیشرفت و رفاه است.
خداوند بزرگ، انسان را به سعی و تلاش در پرتو قوانین و سنتهای الهی و بهرهبرداری از ثروتها و تواناییهای متنوع زمین و نعمتهای خدادادی دعوت و ترغیب می نماید که: "هو الذي جعل لكم الأرض ذلولا فامشوا في مناكبها وكلوا من رزقه وإليه النشور" 15 الملک
امام ابن كثير میفرماید:
يذكر الله تعالى هنا نعمته على خلقه في تسخيره لهم الأرض و تذلیلها لهم بأن جعلها سهلة مذللة و أنبع فيها العيون
قابل توجه است این آیه میان سه موضوع اساسی ارتباطی تنگاتنگ برقرار می نماید:
1- رام کردن زمین از جانب پروردگار برای بهرهبرداری انسانها.
2- تشویق انسان به اقدام و حرکت و تلاش برای کسب معاش وآبادانی و مبارزه با قصور وکوتاهی و نیل به خودکفایی و عدم وابستگی به دیگران
3- یادآوری مسئولیت اخروی در بهرهبرداری درست و بجا از نعمتهای خدادادی و ایفای نقش سهیم بودن در آبادانی زمین.
با تأمل در آیات قرآن مجید درمی یابیم که چگونه قرآن مجید به ضرورت بهرهبرداری از توانایی های بشری و ثروتهای خدادادی در پرتوی سنتهای الهی در هستی مکرراً تأکید مینماید مثلاً میفرماید:
الله الذي خلق السماوات والأرض وانزل من السماء ماءً فاخرج به من الثمرات رزقا لكم وسخر لكم الفلك ليجري فيه البحر بأمره وسخر لكم الأنهار وسخر لكم الشمس والقمر دائبين وسخر لكم الليل والنهار واتاكم من كل ما سألتموه وأن تعدوا نعمة الله لا تحصوها إن الإنسان لظلوم كفار (ابراهیم 32- 34)
از مظاهر اصلاح اقتصادی توسط قرآن مجید فرمان به کسب مال حلال و پرهیز از حرام ربا، سرقت، غصب، غش، تحریم احتکار، و گرانفروشی و در مقابل ترغیب به پرداخت زکات و انفاق و صدقه و اهتمام به ارزشهای والای اخلاقی و پایبندی به آنها در معاملات و داد و ستد و قناعت و پاک دستی است.
نظرات